Một cuốn sách không chỉ đơn giản nêu lên một hay một chuỗi lập luận. Có sự khác biệt rõ ràng giữa một bài kêu gọi hành động với một chuyên luận chính trị, giữa một tờ tuyên truyền về kinh tế với một bài phân tích những vấn đề kinh tế. Nhờ đó, trí tuệ của bạn được nâng lên một tầm cao mới, từ hiểu ít đến hiểu nhiều.
Đây có thể là bước khó nhất trong đọc đồng chủ đề. Nếu ở trên chúng ta đề cập đến vấn đề một từ có thể biểu thị nhiều thuật ngữ thì đây lại là trường hợp một thuật ngữ có thể được biểu đạt bằng hai hay nhiều từ đồng nghĩa. Nhưng trên thực tế, phương pháp được minh họa trong phần bàn về đọc phân tích và đọc cùng chủ đề không áp dụng được với tất cả các loại sách.
Bên cạnh đó, mặc dù những cuốn sách này thường mang tính thơ ca hơn là thảo luận hay triết lý, nhưng chúng chính là loại sách lịch sử đặc biệt. Bạn cũng cần lưu ý một số vấn đề khi sử dụng bách khoa toàn thư. Điều này không có nghĩa là nhà khoa học và người nguyên thuỷ kia không thể thống nhất với nhau về bất kỳ dữ kiện nào, mà cả hai phải đồng ý rằng một chỉnh thể vật chất bao giờ cũng lớn hơn bất kỳ bộ phận nào trong nó.
Nếu đọc kiểm soát là hình thức đọc tốt nhất, và hoàn chỉnh nhất có thể đạt được trong một thời gian cho trước, thì đọc phân tích là hình thức đọc tốt nhất và hoàn chỉnh nhất có thể đạt được trong một thời gian không xác định. Ví dụ, Darwin không có những hiểu biết về di truyền học nên ông đã bỏ qua bộ máy di truyền trong cuốn Nguồn gốc các loài. Nó hứa hẹn những điều to lớn cho con người, những cũng có những đe dọa khôn lường.
Độc giả của các tác phẩm mô tả giống như một con chim bắt mồi, luôn tỉnh táo và sẵn sàng lật lại vấn đề. Nhưng cách đọc này có thể không làm thoả mãn mong muốn của họ về sự kiện và nhân vật. Có thể tìm ra lịch sử của mỗi từ thông qua các tiền tố, hâu tố hoặc các từ gốc ban đầu cấu tạo nên nó.
Đây chính là điều mà ta thường gọi là có công mài sắt có ngày nên kim. Thơ được định nghĩa một cách đơn giản là những gì thi sĩ viết ra. Bản thân nhiều nhà khoa học xã hội tự ý thức được khó khăn này.
Song để trả lời những câu hỏi này không phải là việc đơn giản. Song, để đảm bảo tranh luận công bằng hơn, ít gay gắt hơn, mỗi cá nhân cần đặt mình vào địa vị của đối phương. Chúng tôi xin tóm tắt lại hai gợi ý về cách đọc sách lịch sử như sau.
Ở đây, chúng tôi đã đưa ra các quy tắc đọc, phân tích một cách chung chung nên chúng có thể áp dụng cho bất kỳ cuốn sách miêu tả, giải thích nào. Trên thực tế, việc chỉ trả lời được những câu hỏi về dữ kiện cuốn sách chỉ thể hiện khả năng đọc sơ cấp (tức là trả lời câu hỏi Cuốn sách nói về điều gì?). Có thể kể đến trường hợp các bài phê bình đối với cuốn Poetics (Thơ ca) của Aristotle như một ví dụ tiêu biểu.
Thế giới trong các tác phẩm vĩ đại xét về mặt nào đó là tốt đẹp nên chúng ta muốn được sống trong đó càng lâu, càng thường xuyên càng tốt. Nhưng phần lớn thời gian chúng tôi dành để nhấn mạnh vào các câu hỏi cần phải đặt ra trước tiên và câu trả lời tương ứng có thể có trong quá trình đưa ra các gợi ý về các cách tiếp cận khác nhau khi đọc các loại sách và các tài liệu khác nhau. Chúng có thể chỉ là tập hợp những câu nêu chi tiết dẫn chứng hoặc thuật lại cách thức thu thập dẫn chứng.
Một độc giả quan tâm đến chủ đề này và muốn nắm bắt thông tin cần biết mọi khía cạnh của nó. Richards đã viết một loạt chuyên luận với tiêu đề How to read a page (Cách đọc một trang sách). Có một điều chắc chắn là không phải từ nào tác giả sử dụng cũng đều quan trọng.